Janë pjesë e kulturës artistike popullore, që perfshin kercimet tradicionale ne raste festash e argetimesh popullore. Ndahen ne dy gjini: lirike dhe epike.
Vallet lirike zënë vend të madh ne folklorin koreografik. Luhen kryesisht nga gratë, më pak nga burrat ose gra e burra bashke. Llojet e tyre janë vallet rituale ("Lule manushaqe", Kolonje etj); vallet e dasmes ("Nusja jonë arberore", Lunxheri ne Gjirokaster etj); vallet erotike ("Kercimet e Logut", Malesia e Madhe ne Shkodër etj); vallet humoristike ("Vallja e nuses se Fajes" nga Shqipëria e Mesme), vallet pantomime ("Ojna e lepuri", Hotolisht- Librazhd etj).
Vallet epike karakterizohen nga forca, burreria, trimëria, karakteri luftarak, madheshtia etj. Luhen kryesisht nga burrat dhe më pak nga gratë ose se bashku. Llojet e tyre janë: vallet luftarake (Loja me jatagan, Rrugove dhe Kosovë Valle dyluftimi etj) dhe valle trimerie (Valle te Jugut etj).
Ne disa valle ka gershetim te lirikes me epiken, vallet liriko-epike ("Valle bishtore e Labinotit" çermenike ne Elbasan etj) dhe valle epiko-lirike ("Kercim burrash" Hasi i Rrafshit-Kosovë etj)
Brenda elementit kombëtar vallet kanë mjaft vecori krahinore. Vallet e Toskerise, Myzeqese, Laberise dhe çamerise i karakterizon shoqërimi vokal polifonik. Krahina te tjera si Lunxheria, Zagoria etj krijojne edhe unitete koreografike mbi bazen e vecorive krahinore. Vallet e Shpatiti, Dumrese, Polisit (Elbasan) etj dallohen për shoqerimin vokal polifonik dhe homofonik. Vallet e zones qytetare te Shqipërisë se Mesme dallohen për shoqerimin vokalo-instrumental. Ne krahinat lindore te Shqipërisë qendrore (çermenika, Gryka e Zaranikes, Polisi, zona e Rajces, Malesia e Tiranës dhe e Krujes, Martaneshi e Mati, nëntë Malet e Dibres) bien ne sy vallet e burrave dyshe te shoqeruara me curle e loder. Krahinat malore te Shqipërisë se Mesme e Veriore, duke përfshirë Kosovën dhe vise te tjera shqiptare, dallohen për kercimet e grave që luhen nga një, dy ose me shumë valltare te shkeputura njera nga tjetra me një kercim te lirë. Ne pasurinë koreografike te trevave Veriore tërheqin vemendjen dhe vallet me emertime te veçanta te cilat janë krakteristke sidomos ne Lume, Malësi te Gjakoves, Malësi te Madhe, krahina e Rrafshit te Dukagjinit, Rrugove, Drenica, Opoje, etj
Vecantia e valleve verehet ne motivet, formacionin dhe trajten. Motivet (mbi bazen e fakturave te dyhapeshit, te trehapeshit dhe te katerhapeshit) paraqiten ne tre tipe kryesore: a) dyshe, b) treshe, dhe c) katershe. Sipas formacionit ndahen ne valle masive dhe kercime solistike. Ne vallet masive verehen tre tipe: a)vallet ne rreth te mbyllur, b) vallet ne gjysmë rrethi; c) vallet ne dy vija përballë njera tjetres. Kercimet solistike ndahen ne pesë tipe: kercime njeshe, dyshe, treshe, katershe dhe kercime ne grup. Sipas strukturës dallohen kryesisht trajtat e kercimit njepjeseshe dhe dypjeseshe.
Vallet lirike zënë vend të madh ne folklorin koreografik. Luhen kryesisht nga gratë, më pak nga burrat ose gra e burra bashke. Llojet e tyre janë vallet rituale ("Lule manushaqe", Kolonje etj); vallet e dasmes ("Nusja jonë arberore", Lunxheri ne Gjirokaster etj); vallet erotike ("Kercimet e Logut", Malesia e Madhe ne Shkodër etj); vallet humoristike ("Vallja e nuses se Fajes" nga Shqipëria e Mesme), vallet pantomime ("Ojna e lepuri", Hotolisht- Librazhd etj).
Vallet epike karakterizohen nga forca, burreria, trimëria, karakteri luftarak, madheshtia etj. Luhen kryesisht nga burrat dhe më pak nga gratë ose se bashku. Llojet e tyre janë: vallet luftarake (Loja me jatagan, Rrugove dhe Kosovë Valle dyluftimi etj) dhe valle trimerie (Valle te Jugut etj).
Ne disa valle ka gershetim te lirikes me epiken, vallet liriko-epike ("Valle bishtore e Labinotit" çermenike ne Elbasan etj) dhe valle epiko-lirike ("Kercim burrash" Hasi i Rrafshit-Kosovë etj)
Brenda elementit kombëtar vallet kanë mjaft vecori krahinore. Vallet e Toskerise, Myzeqese, Laberise dhe çamerise i karakterizon shoqërimi vokal polifonik. Krahina te tjera si Lunxheria, Zagoria etj krijojne edhe unitete koreografike mbi bazen e vecorive krahinore. Vallet e Shpatiti, Dumrese, Polisit (Elbasan) etj dallohen për shoqerimin vokal polifonik dhe homofonik. Vallet e zones qytetare te Shqipërisë se Mesme dallohen për shoqerimin vokalo-instrumental. Ne krahinat lindore te Shqipërisë qendrore (çermenika, Gryka e Zaranikes, Polisi, zona e Rajces, Malesia e Tiranës dhe e Krujes, Martaneshi e Mati, nëntë Malet e Dibres) bien ne sy vallet e burrave dyshe te shoqeruara me curle e loder. Krahinat malore te Shqipërisë se Mesme e Veriore, duke përfshirë Kosovën dhe vise te tjera shqiptare, dallohen për kercimet e grave që luhen nga një, dy ose me shumë valltare te shkeputura njera nga tjetra me një kercim te lirë. Ne pasurinë koreografike te trevave Veriore tërheqin vemendjen dhe vallet me emertime te veçanta te cilat janë krakteristke sidomos ne Lume, Malësi te Gjakoves, Malësi te Madhe, krahina e Rrafshit te Dukagjinit, Rrugove, Drenica, Opoje, etj
Vecantia e valleve verehet ne motivet, formacionin dhe trajten. Motivet (mbi bazen e fakturave te dyhapeshit, te trehapeshit dhe te katerhapeshit) paraqiten ne tre tipe kryesore: a) dyshe, b) treshe, dhe c) katershe. Sipas formacionit ndahen ne valle masive dhe kercime solistike. Ne vallet masive verehen tre tipe: a)vallet ne rreth te mbyllur, b) vallet ne gjysmë rrethi; c) vallet ne dy vija përballë njera tjetres. Kercimet solistike ndahen ne pesë tipe: kercime njeshe, dyshe, treshe, katershe dhe kercime ne grup. Sipas strukturës dallohen kryesisht trajtat e kercimit njepjeseshe dhe dypjeseshe.
No comments:
Post a Comment